Mythen

Leesbeleving

1)      De mythe van Orpheus (Grieks)
De mythe van Orpheus begint heel vrolijk en lieflijk. Hij heeft een enorm talent voor muziek. Hij vindt de liefde van zijn leven op een prachtige manier. Hij maakt muziek en zij danst zoals hij muziek maakt. Dan slaat het noodlot toe. Zijn geliefde sterft op de dag van hun huwelijk. Dat stuk is zo zielig. Het gekke aan deze mythe vind ik dat de dood van zijn geliefde in eerste instantie geen straf is. Ze sterft door brute pech. Ook Orpheus vindt dat het oneerlijk is en probeert zijn geliefde terug te halen. In dat stukje in het verhaal hoop je met Orpheus mee. Je hoopt dat zijn plannetje om zijn geliefde terug te krijgen lukt. Hij heeft immers niets verkeerds gedaan. Dankzij zijn enorm talent lukt dat aanvankelijk ook. Maar er hangt een voorwaarde vast aan het terughalen van zijn geliefde, hij mag niet omkijken tot ze zijn naam zegt. Orpheus kan het uiteindelijk niet laten om toch om te kijken, hij is te nieuwsgierig/ wantrouwig. De enige kans om zijn geliefde terug te krijgen heeft hij zo vergooid. Je voelt op dat moment zo’n medelijden met de man. Je kan je perfect voorstellen hoe moeilijk het zou zijn. Je weet ook dat het in de menselijke natuur is om nieuwsgierig te zijn en om de controle in handen te willen houden. Dat die eigenschap bestraft wordt, is ergens begrijpelijk. Vertrouwen is een deugd. Al kunnen kenmerken als nieuwsgierigheid, ‘fact-checking’ en niet naïef zijn je vandaag de dag, in tijden van ‘fals facts’, ook ver helpen.

2)      De liefde van Ishtar: (Perzisch)
Oorspronkelijk wou ik het verhaal lezen omdat ik de Ishtarpoort zo mooi vind. Ik vond de mythe en was benieuwd aan welke godheid ze haar naam had ontleend. De indruk die ik na het lezen van de godin heb, is dat het een gemene godheid is die haar geliefden mishandelt.

De godin vraagt Gilgamesj om zijn liefde. Ze belooft hem alleen maar goeds. Gilgamesj verwerpt alleen nog maar de gedachte om haar lief te hebben. Zijn woorden zijn scherp als messen. Als je het verhaal maar net leest vraag je je af waarom Gilgamesj zo heftig reageert. Tot je een beetje verder leest. Dan vertelt Gilgamesj wat Ishtar haar vorige liefdes heeft aangedaan. Haar geliefden gingen door het vuur voor haar, maar zij behandelde hen verschrikkelijk slecht. Ze werden mishandeld en voor enkelen volgde zelfs de dood. Gilgamesj verwacht dat ze hem hetzelfde zal behandelen, en wijst daarom haar liefde af. Vanuit zijn standpunt begrijp je zijn reactie nu volledig. Ishtar is echter niet tevreden met zijn uitspraken. Ze is woedend en gaat huilend haar vader opzoeken in de hemel. Ishtar lijkt iemand te zijn die niet tevreden is met een ‘nee’. Ze wil haar zin krijgen. Als ze niet krijgt wat ze wil, wil ze wraak nemen. Ook nu. Haar ego is gekrenkt. Ze vraagt aan haar vader de hemelstier om Gilgamesj’ huis te verwoesten en om hem zelf te doden.

De hemelstier komt niet zonder prijs. Haar vader vertelt dat als de hemelstier afdaalt naar Oeroek, er in het dorp zeven jaren van schaarste zullen aanbreken. Ishtar verklaart dat ze daar rekening mee gehouden heeft, en het volk van extra middelen zoals graan heeft voorzien. Of dat waar is betwijfel ik sterk. Ishtar krijgt de hemelstier en daalt af naar Oeroek. Er sterven al minstens 300 onschuldige inwoners van Oeroek. Gilgamesj overwint de stier uiteindelijk samen met een goede vriend. Het verstand wint het van de impulsieve woede. Ishtar staat alleen, Gilgamesj heeft de steun van het volk.

Mythe vergelijken met andere verhalen

1)      Een verhaal waarmee je Orpheus in verband zou kunnen brengen, een verhaal waarin iemand tragisch zijn geliefde verliest, is Het grote misschien. Orpheus vindt dé liefde van zijn leven, op een plaats waar hij zich het gelukkigst voelt. Hij kan muziek spelen, zijn grootste talent. Miles wordt ook op slag verliefd op dé vrouw van zijn leven. Ook hij heeft zijn plek ergens gevonden door op internaat te gaan en voelt zich daar gelukkig. Net op het moment dat de liefdes een kans krijgen sterft de vrouw in beide verhalen. Bij Orpheus staat de liefde op het punt bezegeld te worden met een huwelijk, bij Miles kan hij voor het eerst zijn liefde tonen door Alaska te kussen. De geliefde van Orpheus sterft door brute pech, door op een slang te trappen. De dood van Alaska kan ook geïnterpreteerd worden als een ongeluk. Beide mannen zijn in diepe rouw na de dood van hun geliefde en willen het noodlot niet aanvaarden. Miles kan echter geen beroep doen op de goden om zijn geliefde terug tot leven te roepen. Hij probeert op zoek te gaan naar het raadsel van Alaska: het grote misschien. Dat lukt Orpheus uiteindelijk niet en dat maakt dat hun lot ongeveer hetzelfde blijft. Ze zullen hun dagen moeten slijten zonder de vrouw waar ze hopeloos verliefd op werden.

2)      In Het meisje in de trein is de hoofdrolspeelster een vrouw die niets liever wil dan een man voor haar te winnen. In dat verhaal gaat het om haar ex-man en stalkt ze hem. De man in kwestie wil haar niet meer terug, onder andere omdat hij weet hoe ze was in het verleden. (Dat denk je in het begin van het verhaal). Ishtar heeft haar zinnen gezet op een man en doet er ook alles aan om hem voor haar te winnen. In Het meisje in de trein is de vrouwelijke verteller onbetrouwbaar door haar drankgebruik. Haar ex-man kan haar daardoor wijsmaken dat zij hem slecht behandelt maar in realiteit is het omgekeerd. Ishtar daarentegen misbruikt haar geliefden wel zelf. Ze wordt kwaad als Gilgamesj haar daarmee confronteert en ontkent de feiten niet, waardoor je als lezer aanneemt dat het waar is. Ishtar slaagt er niet in wraak te nemen, het goed overwint. In Het meisje in de trein slaagt Rachel er wel in haar ex-man te overmeesteren in een gevecht. Ook hier wint het goede van het kwade.

Levenswijsheid

1)      Vertrouwen winnen is moeilijk, maar je kan het nog sneller verliezen. Het opnieuw winnen is haast onmogelijk. (Maak geen beloftes waar je je niet kan aan houden)

2)      Een les die je uit deze mythe kan trekken is: draag zorg voor je geliefden, behandel iemand zoals je zelf wilt behandeld worden.

Stijl van de auteur

1)      Imme Dros vertelt de mythe op een vlotte en fijne manier. Er zit een vlot tempo in het verhaal. Als je op het internet zoekt naar de mythe merk je dat er vele versies circuleren. De versie die Dros neerpent is een versie die gevoelsmatig een zware impact heeft en het ‘happy end’ achterwege laat. Dat zet de mythe kracht bij en zet aan tot nadenken. Met een happy end zou de levenswijsheid in deze mythe vervagen.

2)      De schrijfstijl die deze vertaler hanteert verbleekt bij de schrijfstijl van Imme Dros. De woorden betoveren mij niet, het tempo zit er niet zo in. De zin om door te blijven lezen is er niet zoals die er is bij de Griekse mythen die Dros neerschreef. In dit verhaal is er wel sprake van een happy end, toch voor Gilgamesj. Ishtar krijgt het deksel op de neus. Ook dit einde zet het verhaal kracht bij. Gerechtigheid geschiedt op deze manier.

Actualisering of personalisatie mythe

1)      Je zou de mythe vandaag de dag kunnen vergelijken met ‘accept terms and conditions’ of ‘door op oké te klikken verklaar je de voorwaarden gelezen te hebben’. Dit kom je tegen als je aan een wedstrijd deelneemt, of misschien als je een app downloadt. Vele mensen klikken op oké zonder de voorwaarden te lezen of zonder na te denken wat ze inhouden. Die mensen willen maar één ding, en dat is deelnemen aan die wedstrijd of die app downloaden. Op dat moment kan het hun niet veel schelen wat er in die voorwaarden staat. Ook Orpheus’ ogen waren gericht op zijn doel. Hij wou enkel zijn vrouw terug. Het kon hem niet veel schelen wat hij ervoor moest doen. Hij onderschatte de voorwaarden en verloor zo het enige waar hij om gaf.

2)      Een thema in de mythe is mishandeling van een geliefde/ huiselijk geweld. Ook vandaag de dag gebeurt dat nog. Zelf heb ik het geluk dat ik daar in mijn leven, buiten een pedagogische tik als kind, daar niet mee in aanraking ben gekomen. Op sociale media kom je soms berichten tegen van mensen die hun ervaringen delen of mensen die strijden om het taboe rond het thema te doorbreken. Zo leerde ik dat er verschillende vormen van huiselijk geweld/ mishandeling zijn. Je hebt vormen waarbij er levens in gevaar komen, en vormen waarbij mensen mentaal afgekraakt worden door hun partner. In het verhaal komt vooral de vorm waarbij levens in gevaar zijn aan bod. Menig geliefde stierf. (Dat gebeurt ook in 1001 nachten.) Op HLN las ik onlangs een artikel over een vrouw die lange tijd mishandeld werd door haar man omdat hij haar verdacht geld achter te houden van een erfenis. Het verhaal eindigde met de man die de vrouw bedreigde en haar met messteken verwondde. Ze kon ongemerkt het noodnummer bellen en hulp kwam nog net op tijd. De geliefden van Ishtar hadden dat geluk vaak niet.

De tweede vorm, mentale mishandeling, komt vaker voor dan je denkt. Het gaat om partners die hun geliefden geen vrijheid geven, die jaloers zijn waardoor ze vrienden verliezen (van het geslacht van hun partner), hun partners als slaaf behandelen… Ishtar is heel controlerend in het verhaal, het zou me niet verwonderen als er ook sprake was van dit soort mishandeling.